Hava trafik kontrolü, uçak kazalarına sebebiyet vermemek ve güvenli bir trafik oluşturulmasını sağlamak amacıyla hava araçlarının birbirleri ve manialar(dağlar büyük binalar vs.) arasında standart ayırmaların altına düşmeden uçaklar ile muhabere halinde 24 saat kesintisiz sürdürülen Hava Trafik Kontrol Hizmetleridir. Bu hizmet; Dünyada Uluslararası Sivil Havacılık otoritesi olan ICAO’nun Avrupa ayağı olan EUROCONTROL’un belirlediği kurallarına uygun olacak şekilde bütün uçuşlara, kontrollü meydanlardaki bütün meydan trafiğine hizmet verecek şekilde yapılır. Hava trafik kontrol hizmetleri sağlanırken, mevcut hava sahasının coğrafik yapısı, meteorolojik koşullar, hava trafik yoğunluğu ve ilgili olabilecek diğer tüm faktörler de göz önünde bulundurulur.

Hava trafik kontrol hizmeti, hava trafik kontrol üniteleri tarafından verilmekte olup, bu hizmetler görev ve sorumluluk alanlarına göre üç bölüme ayrılmıştır.

1. Meydan Kontrol Hizmeti (TWR) Kule
2. Yaklaşma Kontrol Hizmeti (APP) Yaklaşma
3. Saha Kontrol Hizmeti (ACC) Radar

Şekil: Üç ayrı hava trafik kontrol merkezinin kapsamları

Söz konusu hizmeti veren Ercan Hava trafik kontrolörleri, Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) Havacılık Kuralları ve tavsiyeleri ışığında EUROCONTROL denetimi altında Ankara Esenboğa Havalimanı’ındaki SHD Simulasyon Merkezine bir yıl “Havacılık ve Navigasyon Sistemleri” üzerine özel olarak eğitilmiş diploma sahibi kişilerdirler. Hava trafik kontrolörleri uçuşların emniyetli, düzenli ve en seri şekilde gerçekleşmesini direkt olarak sağlayan personeldir.

Hava trafik kontrol doğası ve ilgili görevlerin karmaşıklığı nedeniyle içsel stres ile yüksek sorumluluk düzeyi gerektiren son derece zorlu bir iş. Yoğun ve stresli bir ortamda çalışmak uçuş mürettebatı gibi, hava trafik kontrolörleri içinde yüksek seviyede stress ile yaşamak anlamına gelmektedir.

Bu alanda çalışanların eğitimleri ve özlük haklarının geliştirilmesi ve sürdürülmesi, sadece bu meslek grubu için değil tüm toplum için de büyük önem arz etmektedir.

Hava Trafik Kontrol söz konusu olduğunda, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya gibi gelişmiş ülkelerde ve Eurocontrol’de “insan faktörü” kilit bir öneme sahiptir. İlgili kurumlar bu doğrultuda özellikle hava trafik kontrolörlerine büyük yatırımlar yapmaktadır. Bu yatırımlar kapsamında personel özlük hakları ve eğitimi önemli bir yer tutmaktadır. İnsan faktörüne verilen önem personel seçim aşamasında başlamakta ve önemi tüm dünyada kabul gören ve dünyanın en stresli meslekleri arasında üst sıralarda yer alan hava trafik kontrolörlüğüne aday olan kişiler çok aşamalı ve zor sınavlardan geçerek bu mesleği yapmaya hak kazanabilmektedirler.

Son 10 yıllık süreçte hem Avrupa hava sahasında hemde ülkemiz hava sahasında (ERCAN FIR) önemli bir trafik artışı olmuştur. Gelişen yeni teknoloji ile birlikte trafikteki artış, daha karmaşık hava trafik kontrol prosedürleri getirmiştir. Kendi doğası gereği hava trafik kontrolun pratik uygulaması bir dizi karmaşık beceri gerektirir. Bilişsel etki alanı (örneğin, mekansal algılama, bilgi işleme, hareket algılama, görüntü ve örüntü tanıma, öncelik, mantık muhakeme ve karar verme), İletişimsel yönleri (ifadelerine ve dil netliği gibi sözel filtreleme), ve İnsan ilişkileri (takım çalışması ve iletişim stratejileri).

Bu, hızlı bir şekilde, farklı koşullara göre seçilir ve uygulanması gereken kurallar ve prosedürler hassas ve etkili bir şekilde gerçekleştirilmektedir.

Tüm sivil ve askeri trafiğe hizmet, acil durumlarda müdahale ekipleri arasında, koordinasyon ünitesi olarak görev yapan hava trafik kontrol personelinin lisanslandırılmasına yönelik Eurocontrol tarafından “European Manual of Licensing-Air Traffic Controllers” ilgili ülkelere lisanslandırma konusunda rehber olma amacıyla aşağıda hava trafik kontrol adaylarının seçimi, eğitimi ve lisanslandırılmaları konusunda izlenecek prosedürleri açıklamaktadır:

• Hava trafik kontrolörlüğü eğitimine başlamak için maksimum ve minimum yaş
• Gerekli akademik seviye
• Yetenek testi
• Tıbbi gereklilikler
• Yabancı dil gereklilikleri

Başlangıç eğitimini olan Hava Trafik Temel kursununu başarıyla tamamlayan aday, Hava Trafik Kontrolörü lisansı almak için sınava girmektedir.(Tüm sınavlarda başarı sınırı en az %70 dir.) Lisansını alan Kontrolör, Ünite eğitimi kapsamında, işbaşı(ojt) eğitimcisinin gözetiminde, işbaşı eğitimini tamamladıktan sonra, ilgili ünitenin uygulamalı sınavına girerek gereken dereceyi (rate) aldıktan sonra, ilgili ünitenin(Saha,Yaklaşma,Kule) hava trafik kontrolörü olur.

Ülkemizde Hava trafik kontrolörleri; işin niteliğinden kaynaklanan stress ve psikolojik yorgunluk başta olmak üzere, mevcud yasaların hava trafiğin işleyiş yapısına ters düşmesi, kadro sıkıntısı, yıllaca terfi alamadan üst derecelerde düşük baremlere çalıştırılma, tüm ülkelerdeki meslektaşları ile aynı eğitimi alıp aynı kalitede servis vermelerine rağmen uçuşlardan havacılık tazminatı alamamaları gibi çok çeşitli sorunlar yaşamaktadır. Bu durum karşısında kontrolörlerin çalışma motivasyonu oldukça düşmektedir. Ayrıca, zaten ağır olan iş stresi ve günlük sorunlarına, birde ekonomik ve sosyal sorunlar eklenmektedir. Sosyo-ekonomik sorunlardan uzak, ağır bir yoğunlaşma ve dikkat gerektiren kontrolörlük mesleği, her geçen gün hatalara daha elverişli hale gelmektedir. Hava Trafik Kontrolörleri’nin sorunların acilen çözümlenmesi için, personelin ihtiyarçlarının, personele de danışılarak yeni düzenlemeler oluşturulması gerekmektedir.